තරකා වලට ඇති දුර ගණනය කිරීම

අසමපාත ක්‍රමය(parallax method)

තාරකා(celestial objects) වලට ඇති දුර ගනණය කිරිමට යොදාගන්න පහසුම ක්‍රමයක් වන්නෙ අසමපාත ක්‍රමයයි. අසමපාතය යනු නිරීක්ශකයගෙ පිහිටිම අනුව සිදුවන වස්තුවෙ දෘශ්ය පිහිටිමෙ(change in the apparent position) වෙනස්වීමයි. නිරික්ශකයාගෙ පිහිටිම වෙනස් වීම අනුව සිදුවන වස්තුවෙ දෘශය පිහිටිමෙ වෙනස් විම උපයොගිකර ගනිමින් එම වස්තුවට ඇති දුර ගනණය කිරිම මෙම ක්‍රමයෙන් සිදුකෙරේ.මෙම ක්‍රමය මගින් වස්තුන්ට ඇති දුර ගනණය කිරිමට ත්‍රිකොණමිතිය පිළිඹද ඉතා සරළ දැනුමක් පමනක් අවශ්යවේ. මෙම ක්‍රමය බාවිතයයෙන් වස්තුන්ට ඇති දුර ගනණය කරන්නෙ කෙසෙදැයි බලමු.

අසමපාත ක්‍රමය යනු කුමක්ද යන්න පිලිඹද පහත රූපසටහනෙන් අවබොදයක් ලබාගැනිමට හැකිවනු ඇත.

ඉහත රුප සටහනට අනුව නිරීක්ශිකයාගෙ A හා B යන පිහිටිම මත ඔහුට දිස්වන වස්තුවෙ පිහිටිමෙ වෙනස් වීම පැහැදිලිව නිරීක්ශනය කල හැක.එනම් ඔබ A යන පිහිටුමෙ සිටින විට තරුව ( ඔබ නිරික්ශනය කරන්නේ වස්තුව ) නිල් පැහැති පසුබිමට ඉදිරියෙන්ද, B යන පිහිටුමෙ සිටිනවිට රතු පැහැති පසුබිමට ඉදිරියෙන් ඇති බව ඔබට නිරික්ශනය කිරීම හැකිවේ.මෙම සිද්දිය අසමපාතය(parallax) ලෙස හදුන්වයි.
මෙම ක්‍රමය බාවිතයෙන් තාරකා වලට ඇති දුර ගනණය කරන්නෙ කෙසෙදැයි දැන් සළකා බලමු.

ඉහත රුපසටහන් දිස්වන්නෙ තාරකවක නිරික්ශිත පිහිටීම පෘතිවියෙ පිහිටිම වෙනස් වීම අනුව වෙනස් වන ආකරයයි. එනම් පෘතිවිය සුර්යයා වටා පරිබ්‍රමණය විමත් සමග තරකාවක දෘශය පිහිටිම වෙනස් වෙ. එම තරකාවෙ දෘශ්ය පිහිටිම උපරිම ලෙස වෙනස් වන්නෙ පෘතිවිය සිය කක්ශයේ අන්ත දෙක්ක සිටිනා විටයි. උදාහරණයක් ලෙස අප ජනවාරි මාසයේ නිරික්ශනයකල යම් තරුවක් එහි උපරිම දෘශ්ය පිහිටීමෙ වෙනස් වීම ලබගන්නෙ ජූලි මසයේ දී වේ. නිරික්ශන ක්‍රමයක් මගින් එම උපරිම වෙනස සොයගත් විට එම තරුවට අති දුර ගණනය කර ගනීම පහසු කටයුත්තකි.
තාරකවක දෘශ්ය පිහිටිමෙ වෙනස් වීම දන්නෙ නම් එම තාරකවට ඇති දුර ගණනය කරන්නෙ කෙසෙදැයි බලමු. මෙම දෘශ්ය පිහිටිමෙ වෙනස් වීම ඔබට ලබාදෙන්නෙ කොණයක් ලෙසයි. එම කොණය අසමපාත කොණය ලෙස හැදින්වෙ(මෙම කොණය P ලෙස මින් පසුව හදුන්වන්නෙමු ). දැන් ගනණය සදහා යොමුවෙමු. ඒ සදහා පහත රුපසටහන යොදාගමු.

මෙම රුපය දුටු සැනෙන් ඔබට පැහැදිලි ලෙස පෘතිවිය ,සුර්යයා හා තාරකාව ශිර්ශ කරගත් ත්‍රිකොණයක් නිරික්ශණය කල හැක.එමගින් අපට P කොණයෙ sin අනුපාතය පහත පරිදි ලිවියහැක.

sin(p)=1AU/d

d-තාරකවට පෘතිවියෙ සිට ඇති දුර

මෙහි 1AU යනු පෘතිවියෙ සිට හිරුට ඇති දුරයි. මෙම අගය ආසන්න ලෙස 150,000,000km වෙ. එනම් අප ඉහත සමිකරණයට p හා 1AU ආදේශ කල විට තාරකාවට ඇති දුර කිලොමීටර වලින් ලබගත හැක.
තාරකවකට ඇති දුර කිලොමීටර වලින් මැනීම ප්‍රයොගික නොවෙ එම නිස ඒ සදහ වඩා පහසු එකකයක් ලෙස පාර්සෙක්(parsec,pc) යන එක්කකය අර්ත දක්වා ඇත.

පාර්සෙක් 1ක් සදහා අර්ථ දැක්වීම

අසමපාත කොණය විකලා 1ක් වූ තාරකාවකට පෘතිවියේ සිට ඇති දුර පාර්සෙක් 1ක් ලෙස අර්ථ දැක්වේ.

d=1/p

1 pc = 3.26lightyears

කිසියම් තාරකාවකට ඇති දුර මෙම සමීකරණය බාවිතයෙන් සොයගැනිමට අවශ්ය නම් අප ඒ සදහා අසමපාත කොණය විකලා(arc seconds) වලින්ද හිරුගේ සිට පෘතිවියට ඇති දුර AU වලින්ද අනිවර්යයෙන් භාවිතා කල යූතුවේ. එවිත් අපට d සදහ අගය පාර්සෙක්ස්(pc) වලින් ලබාගත හැක.

මෙම ක්‍රමය තුලින් ඉතා පහසුවෙන් තාරකා වලට ඇති දුර මැන ගැනිමට හැකි වූවත් මෙම ක්‍රමය වඩා දුරින් පවතින තාරකා වලට ඇති දුර මැනීම සදහ යොග්ය නොවේ. මක්නිසාද යත් තාරකාවට පෘතිවියේ සිට ඇතිදුර විශාල විමත් සමග එහි අසමපාත කොණය කුඩා වීම සිදුවේ. අසමපාත කොණය කුඩා විම නිසා එය මැනිමෙදි සිදුවන දොශය වැඩිවිම සිදුවේ. එමෙන්ම එම කොණයේ අගය 0.01" ට වඩා අඩුවිමත් සමගම එම කොණය මැනිම ප්‍රායොගික නොවන තත්වයකට පත්වේ. එමනිස මෙම ක්‍රමය 100pc ට වඩා ආසන්නයෙන් පවතින තරු වලට දුර මැනිම සදහා යොදාගත හැක.

අභ්යාසය

පහත තාරකා වලට අති දුර ආලොකවර්ශ වලින් ගණනය කරන්න.